Shell Modeli Nedir?
- Shareware : Yazılım
Prosedürler, politikalar, göstergeler, işaretler… - Hardware : Donanım
Uçak, araç, makinalar, aletler… - Environment : Çevre
Çalışma koşulları, hava şartları, doğal afetler, ışık miktarı… - Liveware : İnsan
Çalışan, yönetici, yolcu, müşteri…
SHELL Modeli
SHELL modeline göre kazalar insanın yazılımla, donanımla, çevreyle ve diğer insanla etkileşiminden kaynaklanır.
S-L: Yazılım / İnsan
– Prosedürlerin anlaşılır olmaması
– Politikanın insanları yanlış yönlendirmesi
– Prosedürün uygulanmaması
– Kontrol listelerinin yetersizliği
– Eğitimin yetersizliği vb.
H-L: Donanım / İnsan
– Hatalı tasarımlar
– Ergonomiyi dikkate almayan tasarımlar
– Kötü konumlandırılmış sistem ve makinalar
– İnsanın ihtiyaçlarını dikkate almayan araçlar
E-L: Çevre – İnsan
– Yetersiz ışıkta çalışma
– Uyku getiren şartlar
– Soğuk hava
– Bahar nezlesi…
L-L: İnsan – İnsan
– Hiyerarşi
– Eksik bilgilendirme
– Kin / Nefret / İntikam
– Kültürel çatışmalar
Modeli Oluşturan Elemanların Birbiriyle İlişkileri
• İnsan – Donanım (L – H): İnsan ile donanım arasındaki ilişkiden oluşmaktadır. İnsan vücudunun özelliklerine uygun koltuklar,
kullanıcının algılama ve bilgi işleyebilme özelliklerine uygun göstergeler, uygun hareket-kod-konum bulunan kumandalar örnek gösterilebilir.
• İnsanın adapte olabilme şeklindeki büyük yeteneği L – H ilişkisindeki aksaklıkları bir kaza yaşanasıya kadar gizleyebilmektedir. Halbuki var olan aksaklıklar her an bir tehlike potansiyelini sürdürür. Bu ilişkiden kaynaklanan hususlar “ergonomi” çalışmalarında yer almaktadır.
• İnsan – Yazılım (L – S): İnsan ile fiziksel olmayan unsurların ilişkisini içeren bu sistemde prosedürler, kitaplar, iş planları, kontrol listesi yapılanmaları, semboller, yöntemler ve bilgisayar programları yer almaktadır.
• Bu ilişkideki sorunların tespiti L – H ilişkisindekilere göre daha güç olabilir. Bu nedenle çözümü de güçtür. (Örnek: Kontrol listelerinin/iş planlarının veya sembollerin yanlış yorumlanması, vb.)
• İnsan – Çevre (L – E): Havacılıkta ilk dikkate alınan unsur insançevre ilişkisi olmuştur.
• İlk aşamada çalışmalar insanı çevreye adapte etmeye yoğunlaşmıştır. (kask, uçuş elbisesi, oksijen maskesi, G-elbisesi
gibi uygulamalar görülür).
• Daha sonra ise, çevreyi insana uyarlama çalışmaları yapılmıştır. (Kabin basıncı, klima, gürültü yalıtım uygulamaları gibi).
• İnsan – İnsan (L – L): Özetle, insanlar arası ilişkilerdir. Ekiplerin eğitimi ve yeterliliği şahıs bazında ele alınıyordu ve her bir ekip elemanı yeterli ise, bunlardan oluşan ekibin de yeterli ve başarılı olacağı düşünülüyor idi. Bunun her zaman doğru olmadığı belirlenince, takım çalışmasındaki ilişkilerin derinlemesine incelenmesi gerekir olmuştur.
• Takım elemanları arasındaki ilişkiler, davranışları ve verimliliği belirlemektedir. Bu (L – L) ilişkide liderlik, ekip içi
koordinasyon, takım çalışması, şahsiyet etkileşimleri kaygıya neden olabilmektedir.
SHELL Modeline Göre İnsanın Özellikleri
• Fiziksel Boyut ve Şekil: İş ortamının ve donanımın tasarlanışı/hazırlanışı aşamasında insanın yaşı, ırkı, cinsiyeti
gibi etkenlere bağlı vücut boyutlarının ve hareketlerinin de dikkate alınması gerekmektedir.
• Fiziksel İhtiyaçlar: İnsanların yiyecek, su, oksijen, vb. ihtiyaçları insan fizyolojisi ve biyoloji çalışmalarında yer
almaktadır.
• Etken Karakteristikler: İnsanların, olaylara tepki vermesini ve gerekli görevleri yerine getirmesini mümkün kılan birtakım
duyu sistemleri onların dış dünyadan olduğu kadar kendi iç dünyalarından da algılamalar yapmasını sağlamaktadır.
• Çevresel Toleranslar: Sıcaklık, titreşim/sarsıntı, basınç, nem, gürültü, aydınlatma, günün saati ve G (savrulma) kuvvetleri
gibi çevresel etkenler insanın verimliliğini ve sağlığını etkileyebilmektedir. Yükseklikler, kapalı alanlar ve sıkıcı/baskı
içeren iş ortamları insan davranışlarını ve verimliliğini etkileyebilmektedir. Gerekli bilgiler tıp, fizyoloji, psikoloji ve
biyoloji çalışmalarında yer alır.
• Tüm bu özelliklerin, ilgili bilim dallarının yardımıyla incelenmesi insanın fiziksel ve psikolojik bir varlık olarak daha
iyi anlaşılmasına katkıda bulunacaktır.