International Air Transport Association (IATA)

Kısaltma: IATA
Kuruluş: 19 Nisan 1945; Havana, Küba
Tür: Uluslararası Ticaret Birliği
Merkez: Montreal, Kanada
Üyeler: 268 Havayolu (2016)
WebSitesi:  iata.org

IATA Nedir?

IATA (International Air Transport Association, Türkçe: Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği), sadece havayolu şirketlerinin üye olabildiği, uluslararası bir ticaret kuruluşudur. Kurumun merkezi Kanada’nın Montreal şehrindedir.

IATA Görevleri

• IATA, üyelik sistemi üzerinden çalışır. Belirli zamanlarda yapılan seminer ve kongreler üzerinden üye ülkelerin sorunları tartışılır ve çözümler oluşturulur.
• Havayolu taşımacılığının standartlarını belirler.
• Havayolu şirketleri arasında adil bir rekabet ortamı oluşmasını sağlar.
• Yük taşıma prosedürlerini belirler.
• Terminal tasarımı ve işletmesi konularında standartları belirler.
• Kullanılan ekipmanların standardizasyonunda görev alır.

IATA Tarihi

IATA; emniyetli, güvenli ve ekonomik hava ulaşımını sağlayabilmek amacıyla havayolları arası bir kuruluş olarak 1945 yılında Havana, Küba’da kurulmuştur. Kuruluşunda IATA’nın sadece 31 ülkeden 57 üyesi vardı. Şimdi ise dünya genelinde 140 ülkeden 270’in üzerinde üyeye sahiptir. Modern IATA, ilk uluslararası tarifeli uçuşun yapıldığı, 1919 yılında kurulan “International Air Traffic Association’un devamıdır.

İlk eski IATA, küçük ölçekli olarak başladı ve yavaş yavaş büyüdü. 1939 yılında Pan America’ın katılımına kadar katılım Avrupa havayolları ile sınırlı idi. 1945 sonrası IATA daha sistematik bir organizasyon ve daha geniş bir altyapı ile dünya genelindeki sorumluluklarını bir an önce yerine getirmek zorundaydı.

Bu durum IATA’nın amaçlarının 1945 ana sözleşmesinde (Articles of Association) 1939 öncesine nazaran daha kesin bir şekilde belirlenmesine yol açmıştır.

• Tüm dünya insanlarının yararı için güvenli, düzenli ve ekonomik hava ulaşımının yaygınlaşıtırılması, hava ticaretinin geliştirilmesi ve bu konularla ilgili sorunların üzerinde çalışılması,
• Doğrudan veya dolaylı olarak uluslararası hava ulaşım hizmeti ile ilgilenen hava ulaşım girişimleri arasında iş birliği ortamları hazırlamak,
• Yeni oluşturulmuş Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO – International Civil Aviation Organization) ve diğer uluslararası organizasyonlarla ile iş birliği kurmak,

İlk günlerinde, IATA’nın en önemli görevlerinden biri teknik konulardı çünkü güvenlik ve güvenilirlik bir havayolu işletmesinin en temel işlevlerindendir. Bu işlevler, hava seyrüseferinde, havayolu altyapısında ve uçuş operasyonlarında en yüksek standartları gerektirmektedir. ICAO standart ve uygulamalarla ilgili ilk taslağını oluştururken IATA havayolları bu iş için çok önemli verileri sağlamıştır. 1949 yılı itibarı ile, taslakların birçoğu hazırlanmış, Uluslararası Sivil Havacılığı idaresinin temelleri oluşturulduğu ve hala geçerli olan Chicago Konvansiyonu’na ek olarak yansıtılmıştır.

Bu ilk günlerde, ICAO bölgesel hava seyrüseferini koordine etmiş, havaalanlarını ve operasyonel yardımlarını bu tür hizmetleri sağlayamayan ülkeleri desteklemiştir. IATA, ICAO’ya ve Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’ne dalga boyu kullanımı üzerinde havayolu verilerini iletmiştir.

Dünya hava ulaşımı ağının daha düzgün işletilebilmesi için dokümantasyonların ve prosedürlerin standartlaştırılması sağlam hukuki bir temel gerektirmekteydi. IATA, ICAO tarafından Amerika Hava Taşımacılığı Kanunu aracılığı ile düzenlenen uluslararası konvansiyonların oluşturulmasına destek olmuştur. Kuruluş, müşteri ve taşıyıcı havayolu arasında düzenlenen “Taşıma Şartları”nın oluşturulmasında çok önemli verilerle katkıda bulunmuştur. Ayrıca hukuki gündemdeki, ilk konulardan biri de 1929’da imzalanan Varşova Konvansiyonu’nun revize edilmesi ve güncellenmesidir. Varşova Konvansiyonu yolcu ölüm veya yaralanma ve kargo kaybı veya hasarı durumlarında havayolununun sorumluluklarını belirlemektedir.

Sağlam bir teknik ve hukuki çerçeve dahilinde işletmenin çalışmasının ardından, havayolu şirketlerinin bir sonraki ihtiyaçları da “Kimi nereye uçurabiliriz? Fiyatlandırmayı nasıl yapabiliriz? Birden fazla havayolu ile yapılan uçuşlarda ödemeler nasıl bölünecek –interline – ve havayolları hesaplarını nasıl kapatacak? Sorularına yanıt bulmak oldu.

1944 yılındaki Chicago Konferansı ile Chicago Konvansiyonu’nun doğumunu sağlamış ve ilk iki soruya çok taraflı yanıt bulmaya çalışmış, ancak başarılı olamamıştır. Kimin nereye uçabileceği üzerine sorun iki taraflı görüşmeler sonucu çözülmüştür. 1946 yılında Amerika ile Birleşik Krallık arasında imzalanan Bermuda Anlaşması iki taraflı olarak imzalanan ve ICAO tarafından resmîleştirilen ilk hava taşımacılık anlaşmalsı olmuştur. Günümüze kadar ülkeler arasında imzalanmış ve ICAO tarafından resmîleştirilmiş 4.000’e yakın anlaşma bulunmaktadır.

İlk günlerde, hükümetler uluslararası havayolları tarafından belirlenen fiyatları izleme ve belirleme hakkında ısrarcı oldular. Ancak uygulamada bu fiyatları kendi kendilerine geliştiremediler. IATA, bu amaçla Trafik Konferansları düzenlemesi için, tüm fiyat ve oranlar hükûmet onayına tabii olmak üzere üzeFiyatlar, komşu ülkeleri de etkileyebilecek tarifeler arası tutarsızlıklar ve böylece trafik sapması giderilerek mantıklı bir seviyeye oturtuldu. Bu durumda, fiyatların öngörülebilmesi nedeniyle havayolu şirketleri birden fazla havayolu ile uçulması gereken seyahatlarda diğer havayollarınınde Janerio]]’da 1947 yılında yapıldı. Burada neredeyse hava taşımacılığının hemen hemen her hususlarını kapsayan 400 konuda çeşitli anlaşmalara varıldı. Çok sektörlü yolculuklarda ücret oluşturma kuralları, gelir paylaşımı –pro rata- kuralları, bagaj sınırları, bilet ve airway bill tasarımları ve acente kurma prosedürleri bu ilk toplantıda karar verilen tipik detaylardan bazılarıdır.

Günümüzde, bu öncü çalışma, hâlen geçerli olan ve bunlar gibi diğer birçok konuda da çalışan IATA Çözümleri’ne (IATA Resolutions) yansıtılmıştır.

• Çok taraflı Interline Trafik Anlaşmaları: Havayollarının interline ağı için temeldir. 300’e yakın havayolu bunları imzalayarak karşılıklı olarak biri diğerinin bilet ve airway bill’lerini dolayısıyla yolcu ve kargosunu kabul etmeye başlamıştır.
• Yolcu ve Kargo Hizmetleri Konferans Çözümleri: Bilet ve airway bill’ler için çeşitli standart formatlar ve teknik özellikleri içermektedir.
• Yolcu ve Kargo Acente Anlaşmaları ve Satış Ace biletlerini kabul etmeye başladılar. Bu da interline işlemini doğurdu. Günümüzde bu işlem sayesinde yılda 50 milyon uluslararası havayolu yolcusu, biletlerini tek bir yerden ve tek bir döviz kurundan ödemekte ancak seyahatlarını en az iki belki beş veya altı havayolu kullanarak tamamlamaktadır. Bu havayolu şirketleri de tamamen farklı para birimlerinin kullanıldığı farklı ülkeler olabilmektedir.

Dünya geneli için ilk Trafik Konferansı Rio nta Kuralları: IATA üye havayolu şirketleri ve onaylanmış acenteleri arasındaki yolcu ve kargo ile ilgili ilişkiyi düzenler.

Interline işlemlerinden doğan havayolları arasındaki borçların çözümlemesi için, Ocak 1947’de Clearing House kurulmuştur. İlk yılında, 17 havayolu 26 milyon Amerikan Doları borç burada çözülmüştür. 1994 yılı itibarı ile Clearing House’da havayolu olmayan şirketler de dahil olmak üzere 380 katılımcı bulunmaktadır. Toplam çözümlenen miktar ise 22.8 milyar Amerikan Doları’dır. Tipik olarak katılımcıların yüzde 90’ın alacakları borçlarından silinerek çözümlenmekte ve para transferi gerekmemektedirre görevlendirildi. Burada iki amaç vardı: Fiyatlandırmadaki vahşi rekabeti engellemek ve tüketici yararı için fiyatları olabilecek en düşük seviyede tutmak.

IATA Büyüme & Gelişme

Uluslararası hava ulaşımı, 1945’li yıllardan 1973 yılındaki petrol krizine kadar iki basamaklı değerlerle büyümüştür. Bu büyümenin arkasındaki en büyük etken de teknik açıdan yaşanan gelişmelerdir. 1950’lerin başında uçmaya başlayan turbo pervaneli uçaklar, 1958 yılında atlantik ötesi uçabilen jetler, 1970’lerde geniş gövdeli uçaklar ve yüksek by-pass oranlı motorlar ve daha sonra gelişmiş aviyonik sistemler bu teknik gelişmelerin örnekleridir. Bu gelişmeler daha yüksek hızlara, daha büyük boyurlara ve daha düşük maliyetlere yol açmış ve sonuç olarak daha düşük ücretler ortaya çıkmıştır. İnsanların reel gelirlerinin ve tatil için harcamak istedikleri zamanın artması hava ulaşmına olan talepte bir patlama yaşanmasına neden olmuştur.

Doğal olarak hava ulaşımındaki artan talep IATA’nın faaliyetlerinde artışa neden olmuştur. Teknik çalışmalar aşağıda listelendiği gibi yedi alanda gelişti.

• Aviyonik ve Telekominikasyon, çok büyük öneme sahip seyrüsefer fonksiyonlarının geliştirilmesi.
• Mühendislik ve Çevre, uçak gürültü ve diğer gaz emisyonları ile ilgili IATA politikalarının belirlenmesi.
• Havaalanları, havayolu şirketlerinin, havaalanı terminalleri ile ilgili ihtiyaçların sağlanması.Uçuş İşletme, minimum uçak mesafesi ve hava rotaları gibi güvenlik faktörlerin üzerine çalışılması.
• Tıbbi, uçuş ekibinin sağlık standartlarını incelemiş ve engelli yolcular için hava ulaşmının sağlanmabilmesi.
• Tesis, havaalanlarından insan ve eşyaların akışının hızını –özellikle gümrük ve göçmen işleri ile ilgili- artırılması.
• Emniyet, uçak kaçırma ve sabotajların engellenerek yolcu ve kargolarının güvenliğinin sağlanması ve biletlerde sahtecilik ve hırsızlığın engellenmesi.

IATA’nin hukuki çabaları, hızlı büyümenin yaşandığı dönemle ilgili yeni teknolojilerin etkisini de getirmiştir. yeni Uçak ve sistemleri, elektronik veri işleme ve satış-pazarlama tekniklerindeki gelişmeler üzerinde endüstriye tavsiyeler vermiştir. Bu dönemde, kaçırma ve sabotaj eylemlerinde bir artış gözlendiğinden, IATA ilk uluslararası hukuki karşı önlemleri belirleyen Tokyo, Hague ve Montreal Konvansiyonları’nın yapılmasında yardımcı olmuştur. 1960’larda otomasyon havayolu işletmelerinin ortak özelliklerinden olmuştur. Ancak bu işlemlerde bir standardizasyon bulunmamaktaydı. Bunun üzerine IATA, bugün hala kullanılan şirketler arası veri aktarımı için standart mesaj formatları oluşturulması çalışmalarına katkıda bulunmuştur.

Amaç, havayolu hizmetini geliştirerek, maliyetlerin azaltılmasını sağlamaktı. Bu felsefe 1950 ve 1960’lı yıllarda birçok faaliyetin geliştirilmesine neden olmuştur. Clearing House’un geliştirilmesi, Faturalama ve Kapatma Planları (Billing and Settlement Plans) ve Kargo Hesapları Kapatma Sistemleri’nin (Cargo Accounts Settlement Systems) kurulmasına neden olmuştur. Etki olarak, tek yönlü clearing house’lar acentelerden havayolu şirketlerine gelir aktarımını hızlandırmıştır. Satış acenteleri, akreditasyon işlemi altında profesyonel durumlarını kanıtlama fırsatına sahip olmuş ve acenteler için eğitim imkânları sağlanmıştır. Günümüzde dünya genelinde, 81.000 IATA acentesi ve IATA’nın sağladığı acente eğitim kurslarına katılan 135.000 öğrenci bulunmaktadır.

Uluslararası hava ulaşımı vergilendirme ile ilgili özel sorunlar yaratmaktadır. Bu 2. Dünya Savaşı’ndan önce bile akıllarda olan bir sorundu. IATA bazı vergilerin kanuna uygunluğunu sorgulamakta ve genel olarak havacılıkta aşırı vergilendirmenin yaratabileceği sorunlara hükümetlerin dikkatini çekmeye çalışmaktadır. Yolcu ücretleri, havaalanı kullanma ve hava seyrüsefer hizmetleri ücretleri 1960 ve 1970’li yıllarda ortaya çıkmıştır. IATA’nın görevi bu ücretlerin etkilerini minimize etmek ve bu ücretlerin sadece gerektiği gibi tesisler için alındığının, ücretlerin maliyetlerle ilişkili olduğunun ve verimlilik gelişmelerinin maliyet projeksiyonlarına yansıtıldığından emin olunmasını sağlamaktadır. Havayolu şirketinin ülkesi dışında kazandığı ücretleri zaman zaman o ülkenin merkez bankası tarafından bloke edilebilir. IATA, bu gelirin serbest bırakılması ve ilgili havayoluna transfer edilmesi için çalışmalar yapar.

Birim Yükleme Cihazları veya konteyner’lar kargoların hızlı ve ekonomik olarak taşınmasını sağlar. IATA üyeleri, konteyner’lar için teknik özelliklerini belirlediler ve Konteyner kontrol merkezi kurdular. Bu merkezde konteyner’ların hareketleri izlenmektedir. 1955’e kadar, zehirli, yanıcı ve korosif malzemelerin hava ulaşımı tamamen yasaktı. Ardından IATA bu malzemelerin güvenli olarak taşınabilmesi amacıyla Tehlikeli Maddeler Kurallarını oluşturdu. Tehlikeli Maddeler’in taşınması bir yılda 500 milyon Amerikan Dolar’lık bir iş haline geldi. 10 yıl sonra, Canlı Hayvan Taşımacılığı Kuralları hayvanların hava ulaşımı ile nasıl taşınabileceğini düzenledi.

I. Dünya Savaşı sıralarında kurulan ve değişen, gelişen dünya ulaşımı ve ticaretini fiziksel iletişimin mimarı bir kuruluş olan IATA günümüzde de önemli bir yer işgal etmektedir.