Uçaklar Elektriği Nasıl Sağlar?
Genellikle uçaklarda kullanılan sistemlerin yedekleri de vardır ve uçak içinde olduğu duruma göre gereken sistemi kullanır. Elektrik sisteminde de bu durum aynıdır. Uçaklarda ana güç sağlayıcıları motorlarında bulunan jeneratörlerdir.
2 motorlu bir uçağın motorlarında en az 2 adet jeneratör vardır. Bu jeneratöler uçak motorundan aldıkları hareketle motor çalıştığı sürece uçağa enerji sağlar. Uçakta ikinci enerji sağlayıcı ise genelde uçakların kuyruk kısımlarında bulunan ve bir nevi uçak motoru olan APU (Auxiliary Power Unit – Yardımcı Güç Ünitesi) jeneratörüdür. Ayrıca uçağa dışarıdan elektrik vermek için kullanılan Harici Güç Ünitesi vardır.
Bahsettiğimiz sistemler arasındaki öncelik sıralaması uçağın içinde bulunduğu duruma göre değişmektedir. Örneğin motoru çalışan bir uçakta harici güç ünitesine ihtiyaç yoktur ya da yerde temizlik için elektriğe ihtiyacı olan bir uçağın elektrik için harici güç ünitesi ve APU dururken motorlarını çalıştırmasına gerek yoktur.
Uçağın ilk motor çalıştırmasında ihtiyaç duyulan gücü APU veya yerdeki harici güç ünitesinden sağlanır. Motor çalıştıktan sonra kendi elektriğinide üretmeye başlamış olur. Bu sistemlere ek olarak uçakta acil durumlar için gövdenin içinden dışarı açılan RAT (Ram Air Turbine) olarak isimlendirilen yedek bir sistem daha bulunmaktadır.
RAT çalıştığında sadece uçuşla ilgili temel gerekli sistemleri besler. Dahası uçakların bataryalarıda bulunmaktadır. Bataryalar genelde 28 volt gerilim sağlar ve nikel-kadminyumdur. Sayıları ise uçağın modeline göre değişir.
Eğer uçuş esnasında uçağın normal elektrik sisteminde bir problem olduysa ve bataryalar devreye girdiyse sadece temel gerekli sistemler çalışır. Batarya bu acil durumlarda kokpit göstergelerini, telsizleri ve uçuş kontrol kumandaları gibi hayati sistemleri çalıştırır.
Ayrıca uçağın saatide doğrudan bataryaya bağlıdır. Saatinde bağlı olduğu bu hat sürekli enerji sağlar. Enerjinin kesilmesinin istenmediği bazı sistemlerde bu hatta bağlıdır. Mesela acil durumda çalışan RAT sisteminin selenoidi gibi.
Uçaklara elektrik enerjisi üreten sistemler şu şekilde sıralanabilir;
Auxiliary Power Unit – APU
Yardımcı güç ünitesi olarak da bilinen bu sistem, uçakların kuyruk kısmında bulunmakta olan Turbo Shaft motordur. Uçakların elektrik ve basınçlı hava ihtiyacını gidermek için kullanılmaktadır. Bu sistemin, uçaklar yerde iken elektrik ihtiyacını karşılama, basınçlı hava tedarik ederek ana motorların çalışmasını sağlama ve iklimlendirme (klima etkisi) yapma gibi temel görevleri vardır. Farklı uçak tiplerine göre de farklı APU motorları bulunmaktadır. APU gaz türbinli bir motordur. APU’ların herhangi bir itki sayılabilecek tepki çıkışları olmadığı için, belirtilen amaçlar dışında kullanılmamaktadırlar. Uçaklar seyir halindeyken değil, kullanılabilir irtifa seviyesinde çalıştırılmaktadırlar.
Ground Power Unit – GPU
Yer güç ünitesi olarak bilinmektedir. Uçaklar, yerde oldukları süre boyunca bu sisteme bağlıdırlar. GPU’lar, römorka monte edilen dizel motor ve jeneratörlerdir. Genellikle, uçakların aprondan çıkmalarını sağlayan araç tarafından uçakların yanına getirilmektelerdir. Uçaklara bağlantı kokpitin altında bulunan kapaktan yapılmaktadır. Amacı ise, uçaklar yerde park halinde iken, bu süre boyunca uçakların tüm elektrik ihtiyacını karşılamaktır. Bu sistemle birlikte sağlanan enerji ile Auxiliary Power Unit ve ana motorlar çalıştırılmaktadır.
Ram Air Turbine – RAT
Ram Air Turbine uçaklar acil bir duruma girdiklerinde uçağın ihtiyaç duyacağı elektriği üreten yardımcı güç ünitesidir. Normal zamanda uçağın ihtiyaç duyduğu elektriği, uçağın motorları üretmektedir. Motorların işlevini kaybettiği zamanlarda ise Ram Air Turbine bu işlevi temel bir seviyede yerine getirmektedir. RAT, dinamo mantığı ile çalışmaktadır. Elektrik jeneratörüne ya da hidrolik pompaya bağlı olan sistem, hava akımlarını kullanarak yel değirmeni gibi işlev görmektedir. Uçakların gövde kısmında ya da kanatlarında bulunmaktadır. Acil bir durumda pilotlar tarafından ya da sistem kendi kendini devreye sokmaktadır. Bunun ardından uçuşun temel işlevlerini sağlayan sistemler için yeterli olan gücü üretmektedir.