Jet Rüzgarları (Jet Stream) Nedir?
Jet akımı ilk olarak 1920’lerde, Fuji Dağı yakınlarındaki Dünya atmosferine yükselirken üst düzey rüzgarları izlemek için hava balonları kullanan bir Japon meteorolog olan Wasaburo Ooishi tarafından keşfedilmiştir. Çalışmaları, bu rüzgar modellerinin bilgisine önemli ölçüde katkıda bulundu, ancak çoğunlukla Japonya ile sınırlı olmuştur. 1934’te, Amerikalı bir pilot olan Wiley Post dünya çapında tek başına uçmaya çalıştığında jet akımına ilişkin bilgi artmıştır. Bu başarısını tamamlamak için, yüksek irtifalarda uçmasına izin verecek basınçlı bir elbise icat etmiş ve antrenman koşusu sırasında Post, yer ve hava hızı ölçümlerinin farklı olduğunu fark etti ve bu da bir havada uçtuğunu göstermiştir.
Bu keşiflere rağmen, jet akımı terimi, H. Seilkopf adlı bir Alman meteorolog tarafından bir araştırma makalesinde kullandığı 1939 yılına kadar resmen icat edilmemiştir. Oradan, II.Dünya Savaşı sırasında pilotlar Avrupa ile Kuzey Amerika arasında uçarken rüzgarlardaki farklılıkları fark ettikçe jet akımı ile ilgili bilgide artış olmuştur.
Jet Stream, rüzgar hızı 60 knots’tan fazla olan ve genel olarak 1500 nm. uzunluğunda 12000 ft yükseklikte oluşan sert hava akımlarıdır. Atmosferde troposfer katmanında görülürler. 100 knots ’ta görülme olasılıkları çok fazladır. 200 knots üstüne çıktıkları çok nadirde olsa kayda geçmiştir. Geçmişte Asya ve Japonya bölgelerinde 300 knots’lık jet streamler bildirilmiştir. Ayrıca jet streamler, yatay düzlemde yüksek sıcaklık ve ısı değişimlerine sebep olurlar. Bu açıdan pilotlar için tehlikeli olaylar arasında yer alırlar.
Jet Stream Havacılıkta Önemi
Jet akımları havacılık için faydalı ve önemlidir. Kullanımı ilk defa 1952 yılında Tokyo Honolulu -Hawaii’ye Pan Am uçuşu ile başlamıştır. Jet akışı içinde 7,600 metre (25.000 fit) iyi uçarak, uçuş süresi 18 saatten 11,5 saate düşürülmüştür. Azalan uçuş süresi ve kuvvetli rüzgârların yardımı da yakıt tüketiminde bir azalma elde edilmesini sağlamıştır. Bu uçuştan bu yana, havayolu endüstrisi uçuşları için sürekli olarak jet akımı kullanılmıştır.
Jet akımının en önemli etkilerinden biri de getirdiği hava koşullarıdır. Hızla hareket eden güçlü bir hava akımı olduğu için, dünya çapında hava modellerini zorlama yeteneğine sahiptir. Sonuç olarak, çoğu hava durumu sistemi sadece bir alanın üzerine oturmakla kalmaz, bunun yerine jet akımıyla birlikte ileri doğru hareket etmektedir. Jet akışının konumu ve gücü, meteorologların gelecekteki hava olaylarını tahmin etmesine yardımcı olur.
Ek olarak, çeşitli iklim faktörleri, jet akımının kaymasına ve bir bölgenin hava düzenini önemli ölçüde değiştirmesine neden olabilir. Örneğin, Kuzey Amerika’daki son buzullaşma sırasında, kutupsal jet akışı güneye sapmıştır, çünkü 10.000 fit (3.048 metre) kalınlığındaki Laurentide Buz Levhası kendi havasını yaratmıştır ve onu güneye saptırmıştır. Sonuç olarak, Amerika Birleşik Devletleri’nin normalde kuru olan Büyük Havza bölgesi, yağışlarda önemli bir artış yaşayarak bu alan üzerinde oluşan büyük plüviyal göller oluşmuştur.
Dünyanın jet akımları da El Nino ve La Nina’dan etkilenmektedir. Örneğin El Nino sırasında, Kaliforniya’da yağış genellikle artar çünkü kutupsal jet akımı daha güneyde hareket eder ve beraberinde daha fazla fırtına getirir. Tersine, La Nina olayları sırasında Kaliforniya kurur ve yağış Pasifik Kuzey batıya doğru ilerler çünkü kutup jet akışı daha kuzeye doğru hareket eder. Ayrıca, jet akışı Kuzey Atlantik’te daha güçlü olduğu ve onu daha doğuya itebildiği için Avrupa’da yağış sık sık artmaktadır.